Ürolojik Cerrahi Derneği Androloji Çalışma Grubu Başkanı ve İskenderun Gelişim Hastanesi Üroloji Uzmanı ve Prof. Dr. Tahsin Turunç, erkeklerde çocuk sahibi olamama (kısırlık) hakkında önemli bilgiler paylaştı.
İnfertilite (kısırlık) nedir?
İnfertilite, çiftlerin düzenli bir cinsel yaşamlarının olmasına ve korunmamalarına rağmen bir yıl içinde çocuk sahibi olamamaları durumudur. Evli çiftlerin yaklaşık yüzde 15’i çocuk sahibi olamamaktadır. Genellikle çocuk sahibi olamama 1/3 oranında erkek kaynaklı, 1/3 oranında kadın kaynaklı ve 1/3 oranında hem erkek, hem de kadın kaynaklıdır.
Çocuk sahibi olamayan çiftler ne yapmalıdır?
Bir yıldan sonra çiftlerin eş zamanlı olarak üroloji uzmanı ve kadın doğum uzmanlarına başvurmaları gerekmektedir. Eğer çiftlerin yaşı ileri ise (kadınlarda 35 yaş ve üzeri) 6 aydan sonra da başvuruda bulunabilirler. Erkekte üreme hücreleri yumurtalarda yani testislerde yapılır. Testislerde sperm üretimi ergenlikten sonra başlar. Erkeklerde sperm üretiminde ya da spermin taşınmasında soruna yol açan birçok faktör vardır. Avrupa Üroloji Derneği kılavuzuna göre erkeklerde çocuk sahibi olamama; varikosel, inmemiş testis, kanser tedavileri sonrası, erkek spermlerinde antikor gelişimi, sperm kanallarında tıkanıklık, peniste sertleşme/boşalma sorunları, sistemik hastalıklar, testis kanseri gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. Genital organlarında anormallikler bulunanların, kalıtımsal sorunların, cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü olanların, hormonal dengesizliklerin, testislerin içinde yer aldığı torbada ısı artışına yol açan nedenlerin de çocuk sahibi olmayı güçleştirdikleri bilinmektedir.
Çocuk sahibi olamayan bir erkekte yapılması gerekenler nelerdir?
Kliniğimize başvuran hastalardan öncelikle geçmişe yönelik ayrıntılı bir hikâye alıyoruz, ardından hastamızın muayenesini yaptıktan sonra sperm tahlili yaptırıyoruz. Muayenede testis ve sperm kanallarını değerlendiriyoruz. Genellikle sol testis torbasında daha sık ortaya çıkan ve varikosel dediğimiz cilt altında damar kıvrımlarının olup olmadığına bakıyoruz. Sperm kanallarının olmaması, testislerin küçük olması, testislerin testis torbasında değil de kasıkta olmaları, penisin küçük olması, genital bölgede kıllanmanın az olması da çocuk sahibi olamama nedenlerindendir.
Çocuk sahibi olamayan erkeklere yapılan tetkikler nelerdir?
Bizim için en olmazsa olmaz tetkik ulusal kalite standartlarına uygun bir laboratuvarda yapılmış olması gereken semen (meni) analizidir. Semen analizi için 2 gün ile 7 gün arası (tercihen 3-4 gün) bir cinsel perhiz yapılması (hastanın cinsel ilişkiye girmemiş olması ya da mastürbasyon yapmaması) gerekmektedir. Eğer semen analizi normal ise 2. bir analiz yapılmasına gerek yoktur. Eğer analiz normal değilse bir erkekte sorun olduğunu söyleyebilmemiz için mutlaka aradan en az 1 hafta geçtikten sonra 2. bir semen analizinin yapılması gerekmektedir.
Semen analizi dışında yapılması gereken testler var mıdır?
Semen analizinde eğer hastalarımızın sperm sayısı 1 mililitrede 5 milyondan az ise ya da testisler belirgin küçük ise FSH, LH, testosteron (erkeklik hormonu) gibi sperm üretimi ile ilgili olduğu bilinen hormonların da incelenmesi gerekmektedir. Aynı şekilde özellikli bir durum (testis kanseri şüphesi, testislerin etrafında su toplanmış olması, varikoseli belirlemede yetersizlik, sperm kanal kisti şüphesi gibi) olmadığı taktirde hastalarımızdan rutin olarak ultrasonografi tetkiki (skrotal doppler USG tetkiki) istenmemektedir. Menide hiç sperm bulunmayan hastalarda (azospermi hastaları) sorunun doğuştan kaynaklı olup olmadığının anlaşılması için özel genetik testlerin de yapılması gerekmektedir.
Çocuk sahibi olamayan erkeklerde yapılması gerekenler nelerdir?
Varikosel varsa ameliyat edilmelidir, sperm üretimine zararlı olduğu düşünülen ilaçlar varsa bu ilaçlar kesilmelidir, ısı artışı bir etkense yumurtada ısı artışını arttıran nedenler (sauna, hamam gibi) ortadan kaldırılmalıdır, sistemik hastalıklar varsa bu hastalıklar kontrol altına alınmalıdır, sperm kanal tıkanıklığı saptanmışsa tıkanıklık açılmalıdır. Eğer çocuk sahibi olamama nedeni bilinmiyorsa (%30-40 hastada) başta antioksidan adını verdiğimiz ilaçlar olmak üzere çok sayıda ilaç grubu ile infertilite tedavisi yapılabilmektedir.
Çocuk sahibi olamayan erkeklere önereceğiniz bir diyet listesi var mıdır?
Evet. Bu konuda çok ciddi bir bilgi kirliliği olduğunu, sperm sayısını ve hareketini arttırdığı iddia edilen ve sağlık bakanlığı onayı bile olmayan çok sayıda bitkisel özlü ilacın piyasada olduğunu ve çoğu zaman hastalarımızın bu ilaç ve diyet takviyelerini bilinçsiz bir şekilde kullandıklarını belirtmek isterim. Sperm kalitesini arttıran besinler arasında balık, kabuklu ve kabuksuz deniz ürünleri, kümes hayvanları, tahıllar, meyve ve sebzeler, az yağlı ve yağsız süt var iken; işlenmiş etten (sosis, salam, sucuk gibi) zengin diyet, soya gıdaları, patates, tam yağlı süt, kahve, alkol ve tatladırıcılar ise sperm kalitesini bozmaktadır.
Çocuk sahibi olamayan erkeklerin almaları gereken tedbirler var mıdır?
Evet. Şişman hastaların zayıflamaları ve spor yapmaları çok önemlidir. Zayıflamak erkeklerde kadınlık hormonunun azalmasına ve testis içindeki erkeklik hormonunu artması ile sperm üretiminin artmasına yol açar. Stresli bir yaşamdan uzak durmanın ve sıkıntıların giderilmesinin de sperm yapımını arttırdığı bilinmektedir. Ayrıca sigara ve alkolün azaltılması, mümkünse kesilmesi son derecede önemlidir. Cinsel ilişki zamanlamasının yapılması (takvim yöntemine göre) önemlidir. Cinsel ilişki zamanlaması için çiftlerin kadınların yumurtlama döneminde ilişkiye girmeleri (kabaca adetin 1. gününden 14 gün öncesinin kadınlarda yumurtlama dönemi olduğu kabul edilir) çocuk sahibi olma ihtimalini arttırmaktadır.
